Samen in gesprek over een gezonde voedselomgeving – aan de slag met de tool

Hoe betrek je bewoners bij een complex vraagstuk als de voedselomgeving? Junior onderzoekers Michelle Crijns en Rosan van de Nobelen ontwikkelden de afgelopen anderhalf jaar een praktische methode die gemeenten hierbij ondersteunt. Deze vijfstappenaanpak is samengebracht in de Toolbox Inwonersparticipatie Gezonde Voedselomgeving. De toolbox helpt professionals om samen met bewoners mogelijke oplossingen te verkennen. ‘Met deze aanpak kun je morgen al aan de slag!’

Moet je als overheid invloed uit willen oefenen op wat mensen eten? ‘Het is een vraagstuk dat altijd emoties oproept,’ licht Michelle toe. ‘Iedereen vindt iets van eten en de keuzes die mensen hierin maken. Als je als gemeente hierop invloed wilt uitoefenen, dan kan dat al gauw voelen als betutteling’

‘Tegelijkertijd beseffen veel mensen niet altijd wat de invloed is van de voedselomgeving op wat je eet. Voedselkeuzes worden grotendeels onbewust gemaakt, o.a. beïnvloed door het aanbod op straat, in winkels en door reclames. Mensen handelen naar het voedselaanbod in hun omgeving, ook al denken ze dat hun keuzes bewust zijn,’ vult Rosan aan.  

Rosan en Michelle ontwikkelden de methode in nauwe samenwerking met de gemeenten Ede, Amsterdam en Rotterdam. De aanpak richt zich vooral op kwetsbare wijken. ‘Hier komt heel veel samen: het voedselaanbod is ongezonder, de gezondheidsproblemen zijn groter en het vertrouwen in de overheid is vaak lager,’ stelt Michelle. ‘Door bewoners actief te betrekken, ontstaat beleid dat beter aansluit bij de leefwereld van mensen. Dat vergroot het draagvlak en leidt tot maatregelen die in de praktijk beter werken.’

Onbelemmerd dromen
In de toolbox vind je een aanpak die bestaat uit drie bijeenkomsten: een met bewoners, een met vertegenwoordigers van gemeente en GGD en een gezamenlijke slotbijeenkomst. ‘In de gesprekken met bewoners richten we ons vooral op de toekomst: hoe ziet de ideale voedselomgeving eruit? We kozen bewust voor de methode van participative backcasting.’  

Rosan legt uit: ‘We wilden een laagdrempelige en creatieve aanpak. De voedselomgeving is een complex vraagstuk. Wanneer je dit benadert vanuit het heden, komen vaak de beperkingen van het hier en nu naar voren. Het voordeel van toekomst-denken is dat het ruimte biedt om los te komen van bestaande kaders, vrij te dromen en zonder grenzen te denken. Vanuit dat toekomstbeeld kun je vervolgens terug redeneren: welke stappen zijn nodig om daar te komen?’

Rosan en Michelle spraken met bewoners in Amsterdam, Ede en Rotterdam. Daaruit bleek dat veel mensen vinden dat er iets moet veranderen: overgewicht neemt toe en de voedselomgeving moet gezonder. Rosan: ‘Ze droomden van een voedselomgeving waarin je gestimuleerd wordt de gezonde keuze te maken, door betaalbaar gezond eten in supermarkten en horeca, meer lokale producten, en zelfs wat nostalgisch: de terugkeer van de SRV-wagen. Ook sociale aspecten speelden een rol: samen koken en eten, buurtmoestuinen en meer verbinding met het land. Ook voedseleducatie op scholen werd vaak genoemd.’  

‘Wat we echt opvallend vonden: veel mensen staan heus wel open voor dit onderwerp. Veel meer dan we hadden verwacht. Er klonk zeker het signaal dat keuzevrijheid belangrijk is, maar over het algemeen vonden mensen dat er iets moet veranderen in de voedselomgeving, omdat onze gezondheid zo ontzettend belangrijk is,’ aldus Michelle. ‘Ik denk dat deze gesprekken gemeenten kunnen helpen om de angst weg te nemen dat ingrijpen in de voedselomgeving per definitie als betuttelend wordt ervaren. De reacties laten zien dat er wel degelijk draagvlak is, zolang de oplossing maar écht aansluit bij de wensen en behoeften van bewoners.’

De toolbox biedt gemeenten en GGD’s een aanpak in vijf stappen om zelf aan de slag om met inwoners de toekomstige voedselomgeving te verkennen. De toolbox biedt hiervoor alles wat nodig is: draaiboeken voor de bijeenkomsten, waardekaarten, voorbeeldillustraties en inspirerende werkvormen.

‘De methode is heel laagdrempelig opgesteld. Je hoeft niet in een ver stadium te zitten van beleidsontwikkeling. Het is juist bedoeld om te horen van mensen wat er in de wijk speelt en hoe dat aansluit of inspiratie geeft voor beleid,’ aldus Rosan. ‘Het mooie aan deze toolbox is dat je er morgen mee aan de slag kun gaan!’

Over het onderzoek
Michelle Crijns (Amsterdam UMC) en Rosan van de Nobelen (Wageningen Universiteit) hebben de toolbox ontwikkeld in nauwe samenwerking met de gemeenten Ede, Amsterdam en Rotterdam, het Voedingscentrum, Vrije Univesireit Amsterdam en gemeente Utrecht. Het project is gefinancierd door ZonMw. De toolbox vind je online op www.goodfoodcity.com